همه چیز درباره فرمون زنبور عسل
همه چیز درباره فرمون زنبور عسل/ ملکه دیگر پادشاه نیست! این عنوان مقاله ای است مفصل که از صفر تا 100 انواع فرمون ها در زنبور عسل را برایتان بیان کرده ایم.
آنچه در این مقاله می خوانید !
1 - فِرُمون چیست؟
2 - فِرُمون های انسانی
2-1 کاربرد فِرُمون ها در زندگی انسان‌ها
3 - ترکیب فِرُمون ها
4 - همه چیز درباره فرمون زنبور عسل/ ملکه دیگر پادشاه نیست!
5 - انواع فرمون زنبور عسل
5.1 فِرُمون ملکه
5.2 - فِرُمون هشدار دهنده
5.2.1 1 - فرمون کوشونیکوف
5.2.2 2 - فرمون هپتانون
5.2.2.1 الف) فراری دادن مهاجمان
5.2.2.1.1 آزمایش فرمون هپناتون
5.2.2.2 ب) شناسایی گلهای بی شهد با فرمون هپناتون
5.3 - فِرُمون نوزادان
5.4 - فِرُمون نر
5.5 - فِرُمون دوفور
5.6 - فِرُمون ردپا
5.7 - فرمون غدد ترگال شکم ملکه زنبور
5.8 - فِرُمون کارگری
5.9 - فِرُمون نازانوف
5.10 - فرمون ماده ملکه
5.10.1 - فِرُمون مندیبولار
5.10.2 - فرمون اسید انوئیک اکسیدیک
5.10.3 - فرمون متیل پارابن (HOB)
5.11 - فِرُمون رتینوی ملکه
5.12 - فِرُمون مدفوع
5.13 - فرمون مرگ
5.14 - فرمون ترژیت / ملکه دیگر پادشاه نیست!
5.15 - فرمون گرده بیار
5.16 - سایر فرمون ها
5.17 - فرمون گیاهان گلدار
6 - سخن پایانی
فِرُمون چیست؟
فِرُمون (pheromone) یک ماده شیمیایی است که بسیاری از حیوانات به روش‌های مختلف ترشح می‌کنند تا بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. در واقع فِرُمون ها زبان ارتباطی بین حشرات مختلف است. بسیاری از موجودات تک سلولی و حتی برخی از پستانداران فِرُمون ترشح می‌کنند.
از نظر ویژگی‌های علمی می‌توان فرمون ها را با استروئیدها، آلدئیدها، الکل‌ها، اسیدهای اشباع یا غیر اشباع و غیره شناسایی کرد.نکته جالب اینکه عامل اصلی که ترکیب شیمیایی فِرُمون ها را تعیین می‌کند همان ویژگی‌های غذای حشرات است.تعدادی از حشرات برای تهیه غذا، پیدا کردن راه لانه خود و در برخی شرایط دیگر، موادی به نام فرمون از خود آزاد می‌کنند که روی سطوح یا در هوا باقی می‌ماند. فرومون ها بسیار رقیق و فرار هستند که صرفاً توسط حشرات قابل فهم است.
فِرُمون های انسانی
دانشمندان شواهدی از وجود فِرُمون ها در انسان کشف کرده‌اند، اما مشخص نیست که آیا این فِرُمون ها می‌توانند بر رفتار انسان تأثیر بگذارند یا خیر.مهم‌ترین تفاوت فِرُمون های انسان‌ها و حشرات در یافتن جفت است که حشرات با فِرُمون ها جفت خود را پیدا می‌کنند بدین ترتیب که ممکن است کیلومترها پرواز کنند تا در یک موقعیت خاص و تحت تأثیر فِرُمون جفت خود را ملاقات کنند اما انسان تحت چنین تاثیری برای انتخاب جفت قرار نمی‌گیرد و معمولاً در امور خود از ذهن و عقل استفاده می‌کند.
کاربرد فِرُمون ها در زندگی انسان‌ها
استفاده از فِرُمون ها با ترکیب‌های مختلف باعث سردرگمی و فراری دادن حشرات دیگر می‌شود و این کاربرد سبب شده است تا محققان از فِرُمون ها در ساخت حشره کش استفاده کنند.
ترکیب فِرُمون ها
فِرُمون ها فراتر از بو هستند و از مولکول‌های آلی پیچیده تشکیل می‌شوند و از بوها قوی‌تر هستند به نحوی که با ترشح مقدار کمی از آن هدف متوجه پیام می‌شود.فِرُمون ها در هوا معلق است و معمولاً بسیار رقیق است و اغلب هدف آن جذب افراد گونه خود در فصل جفت گیری یا هشدار در مورد خطر قریب الوقوع یا هدایت به سمت منبع وجود غذا است.
هم نرها و هم ماده‌ها از فِرُمون برای صدور هشدار در مورد خطرات و یا برای جلب توجه جفت استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، نوعی از مورچه‌ها، موش‌ها و حلزون‌ها هنگام وجود خطر یا تهدید، فِرُمون‌های هشداردهنده تولید می‌کنند. این فِرُمون به بقیه افراد هشدار می‌دهد که منطقه را ترک کنند.
فرمون زنبورهای عسل سه نوع هستند:
1 - زنبورهای کارگر که همگی ماده هستند.
2 - زنبور ملکه که در هر کندو فقط یک عدد ملکه وجود دارد.
3 - زنبورهای نر که در ابتدای فصل جفت گیری توسط ملکه تولید می‌شوند و زنبورهای کارگر در پایان فصل جفت گیری اگر چیزی از آنها باقیمانده باشد از کندو اجراجشان می‌کنند.
یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های فِرُمونی در طبیعت مربوط به زنبورهاست چون زنبورها دارای 15 غده فِرُمونی هستند که طیف وسیعی از ترکیبات را تولید می‌کنند.در یک کلنی زنبور عسل، هماهنگی فعالیت‌های اعضای آن تا حد زیادی توسط فرمون ها انجام می‌شود. برخی از فرمون ها تاکنون توسط محققان شناسایی شده و اسرار آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و برخی دیگر هنوز ناشناخته‌تر هستند.
فِرُمون های زنبور عسل باعث تغییرات در جسم آنها و رفتار زنبورهای دیگر می‌شود.زنبورهای عسل (Apis mellifera) این قابلیت را دارند که هر کدام با ترشح فِرُمون ها بر یکدیگر تأثیر متقابل و احیاناً متداخل داشته باشند. همه انواع زنبورها مانند زنبور ملکه، نر، و کارگرها فِرُمون های خاص خود را دارند که با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.فِرُمون ها به صورت مایع فرار یا غیرفرار تولید می‌شود و از طریق تماس مستقیم بین افراد گروه منتقل می‌شود.
فِرُمون ملکه
فِرُمونی که توسط ملکه زنبورها ترشح می‌شود از تخمریزی زنبورها کارگر که همگی ماده هستند جلوگیری می‌کند، و با این وصف ملکه تنها زنبور کندو است که می‌تواند جفت گیری کند و تخمریزی کند.
فِرُمون هشدار دهنده
زنبورها در هنگام ارسال سیگنال وجود خطر از دو فرمون استفاده می‌کنند.
1 - فرمون کوشونیکوف
این فرمون زیر نیش قرار دارد و بیش از 40 ترکیب شیمیایی دارد از جمله هگزانول و هگزیل استات. خاصیت این ترکیبات شیمیایی این است که بسیار فرار هستند و این امر به دلیل وزن مولکولی آنهاست و کم ارزشترین نوع فرمون زنبورها به حساب می‌آید.
این فرمون همانطور که مشحص است عامل نیش زدن در زنبورهاست.زمانی که که زنبور اقدام به نیش زدن می‌کند فرمون های هشدار آزاد می‌شوند. هشدار به این معناست که دیگر زنبورها این پیام را دریافت می‌کنند و رفتار دفاعی به خود می‌گیرند و در حمایت از دیگر زنبورها اقدام به نیش زدن می‌کنند.
زنبورهای نگهبان که در ورودی کندو مستقر هستند وظیفه نظارت بر ورود و خروج زنبورهای خانواده خود را دارند. همچنین آنها در صورت وجود خطر از ناحیه زنبورهای دیگر این مسئله را به بقیه زنبورهای کندو اطلاع می‌دهند.
نکته جالب اینکه زنبور برای ارسال فرمون هشدار نوک شکم را بالا می‌آورد، و دراز می‌کند و نیش را نشان می‌دهد. در نتیجه یک منفذی باز می‌شود و فرمون منتشر می‌شود.زنبور کارگر با حرکت دادن شدید بالها جریان هوای شدیدی را از روی شکم عبور می‌دهد. این حرکت باعث آزاد شدن ترکیبی از فرمون ها می‌شود که بوی آن به عنوان زنگ خطر برای سایر اعضای جمعیت زنبور عسل عمل می‌کند. خیلی سریع افراد به خط می‌شوند و آماده حمله می‌شوند.این کارکرد از فرمون ناسانوف هم برمی آید.
با این وصف زمانی که سر کندو را باز می‌کنید و احیاناً با هجوم زنبورها مواجه می‌شوید بدانید که همه چیز زیر سر زنبورهای نگهبان است. یکی زودتر از همه احساس خطر کرده و با یک نیش فرمان حمله صادر کرده و گروه به یاری وی شتافته است.در اینجا بد نیست اشاره کنیم که برای خنثی سازی این حمله باید به منشأ خطر توجه کنید و در واقع ارتباط فرمونی بین افراد را قطع کنید. فلسفه استفاده از دودی همین مسئله است. زمانی که از دود در هنگام بازدید از کندو استفاده می‌کنیم دود به عنوان یک فرمون اختلال کننده عمل می‌کند و زنبورها نمی‌توانند گارد دفاعی بگیرند یا در این کار ضعیف عمل می‌کنند.
زنبورها نسبت به بوها حساس هستند و این قضیه به ویژگی تکاملی این حشرات بر می‌گردد که فرمون ها بر پایه بو پایه ارتباطی آنهاست به عنوان مثال زمانی که که زنبور بوی حیوان دیگری را حس می‌کند، یک فِرُمون زنگ خطر از خود آزاد می‌کند.
2 - فرمون هپتانون
فرمون هپتانون دومین فرمون زنگ خطر زنبورهاست که منبع ترشح آن غده‌های فک پایین است و این فرمون به شدت فرار و سریع الانتقال است. کارکرد این فرمون از فرمون کوشونیکوف متفاوت است و برای نیش زدن نیست بلکه چند کارکرد مهم دارد.
الف) فراری دادن مهاجمان
بعضی وقت‌ها زنبورهای غارتگر به کلنی حمله می‌کنند تا عسل بدزدند و این یک رفتار رایج بین زنبورها به‌ویژه برخی از نژادهاست.زنبورهای دیگر در چنین شرایطی برای محافظت از کندو و برای جلوگیری از حمله احتمالی دشمنان فرومونی دفع کننده ترشح می‌کنند تا دشمنانی که به قصد و نیت به آنها نزدیک می‌شوند فراری دهند.مهاجمان می‌فهمند که کلنی هدف آماده دفاع است و زمان مناسبی برای حمله نیست.
همچنین زمانی که یک زنبور غریبه یا هر حشره دیگر به کندویی وارد می‌شود زنبورها با ترشح همین فرمون مهاجم را بیهوش یا گیج و منگ می‌کنند و از کندو بیرون می‌کنند. زنبورها از این فرمون در مبارزه با کنه‌های واروآ نیز استفاده می‌کنند.حشره شناسان یونانی از دانشگاه ارسطو تسالونیکی طبق تحقیقاتی که انجام دادند ثابت کرده‌اند که فرمون هپناتون شبیه لیدوکایین عمل می‌کند و تاثیرات بی حسی موضعی دارد. آنها امیدوارند که این کشف در علم پزشکی به کار گرفته شود.
آزمایش فرمون هپناتون
هنگام غروب یا در یک روز سرد که نگهبانان کندو اطراف دریچه ورودی هستند می‌توانید یک تست جالب انجام دهید. اگر یکی از آنها را با موچین بگیرید، مختصری فشار دهید و سپس رها کنید، بلافاصله نوک شکم را بالا می‌آورد، دستگاه نیش را آشکار می‌کند و سپس بین موهای غشای نرمی که صفحات مستطیلی نیش را به هم متصل می‌کند، مایعی ظاهر می‌شود و این همان فرمونی است که بوی آن به عنوان زنگ خطر عمل می‌کند و گاهی اوقات در انتهای نیش به صورت قطره‌ای مایع جمع می‌شود.
در چنین وضعیتی زنبورها با دویدن در مقابل دریچه، به سرعت بال های خود را تکان می‌دهند. زنبورها با عجله به داخل کندو می‌روند و به زودی انبوهی از جمعیت کندو آماده حمله از آن خارج می‌شوند.نیش پاره شده زنبور کارگر بویی شبیه بوی روغن موز اما بسیار ضعیف‌تر دارد. زمانی که نیش توسط زنبور نشان داده می‌شود به بینی خود نزدیک کنید و می‌توانید این بو را استشمام کنید. نیش‌های پاره شده ملکه‌ها و کارگران یک روزه این بو را ندارند و باعث واکنش تهاجمی زنبورها نمی‌شوند.
یکی از اجزای فعال فرمون دفاعی زنبور عسل، ایزوآمیل استات است که از نیش زنبورهای کارگر استخراج شده است (از یک زنبور حاوی تقریباً 1 میکروگرم از این ماده است.) در یک تست دیگر گلوله‌های پنبه آغشته به ایزوآمیل استات باعث تحریک شدید زنبورها می‌شود (پاسخ زنگ هشدار) اما آنها را به نیش زدن وادار نمی‌کند. در همین حال، آنها گلوله‌های پنبه‌ای آغشته شده را نیش می‌زنند که نیش‌های پاره شده در آنها باقی می‌ماند.
ب) شناسایی گلهای بی شهد با فرمون هپناتون
تاکنون به این فکر کرده‌اید که آیا زنبورها روی گلی که قبلاً زنبور دیگر شهد آن را مکیده می‌نشینند یا نه؟ و چطور چنین گلهایی را تشخیص می‌دهند؟مقدار فرمون هپتانون با افزایش سن زنبورها بیشتر و قوی‌تر می‌شود و در واقع به دلیل همین فرمون می‌فهمند که قبلاً زنبوری دیگر از شهد یک گل استفاده کرده پس به دنبال گلی جدید می‌روند.
فِرُمون نوزادان
این فرمون توسط لاروها تولید می‌شود، و سبب می‌شود تا زنبورهای کارگر به لاروها رسیدگی کنند و آنها را رها نکنند و همچنین فرمون نوزادان رشد تخمدان را در زنبورهای کارگر مهار می‌کند و مانع تخمریزی آنها می‌شود.زنبورهای پرستار با همین فرمون لاروهای کارگر را از لارو و شفیره نر تشخیص می‌دهند. این فرمون با بالا رفتن سن زنبورها از بین می‌رود.
فِرُمون نر
زنبورهای نر تنها یک وظیفه دارند و مسئول جفت گیری با ملکه جوان هستند. در بعدالظهر روزهای آفتابی ملکه در آسمان به محل تجمع نرها می‌رود. زنبورهای نر برای هماهنگی با دیگر زنبورهای نر جهت تجمع در میدان مخصوص فرمونی خاص ترشح می‌کنند که فرمون نر نامیده می‌شود.
فِرُمون دوفور
غده دوفور توسط زیست شناس فرانسوی لئون ژان ماری دوفور کشف شد.فرمون دوفور مربوط به ملکه است و زمانی که تخمریزی می‌کند این فرمون پوششی روی تخم را تشکیل می‌دهد و باعث می‌شود زنبورهای پرستار تخم ملکه را با تخمریزی احتمالی زنبورماده را تشخیص دهند.
شاید بگویید وقتی ملکه در کندو هست کارگران تخم نمی‌ریزند. بله درست است اما وقتی یک کندوی بی ملکه تخم ریز و یا اصطلاحاً نرریز می‌شود می‌توان با معرفی فوری یک ملکه تخم ریز به این غائله پایان داد که در این حالت زنبورها صرفاً به پرستاری از تخم‌هایی می‌پردازند که توسط ملکه ریخته شده است.گفتنی است که کندوی بدون ملکه و کندوی دارای ملکه در 24 ماده شیمیایی فرمونی تضاد دارند و به عبارت دیگرکندوی بی ملکه 24 اختلال فرمونی دارد که با حضور ملکه به طور مستقیم یا غیر مستقیم حل می‌شود.
فِرُمون ردپا
فرمون ردپا هم توسط ملکه و هم زنبورهای کارگر تولید می‌شود. زنبورها هنگامی که در جایی و یا روی موم‌ها راه می‌روند این فرمون را از خود برجای می‌گذارند. زنبورهای کارگر برای نشان دادن جهت‌ها از این فرمون استفاده می‌کنند. فرمون ردپا نشان دهنده جهت منبع شهد و گرده و نیز جهت ورودی کندوست که به نحوی تقویت کننده فرمون ناسانوف است.
فرمون ردپای ملکه با زنبورهای کارگر فرق دارد. وقتی ملکه در کندو راه می‌رود اثری بر جا می‌گذارد که قدرت و کارآیی ملکه را نشان می‌دهد .زمانی که ملکه ضعیف و ناکارآمد باشد و یا وقتی پیر می‌شود این فرمون نیز ضعیف می‌شود و یک عامل شاخون زدن در کندوست که زنبورها به فکر تعویض ملکه می افتند. البته این مسئله تنها عامل شاخون زدن در کلنی نیست.همچنین این فرمون فِرُمون تارسال نیز نامیده می‌شود.
فِرُمون همراه ملکه زنبورهای کارگر را وسوسه می‌کند تا ملکه را نظافت کنند و به او غذا بدهند و باعث می‌شود حلقه‌ای از خدمه او را احاطه کرده و از او مراقبت کنند. این حلقه از زنبورها ملازمان ملکه نامیده می‌شوند.این زنبورها هنگام راه رفتن فِرُمون از خود به جا می‌گذارند و در تقویت فِرُمون ناسونوف برای جستجوی شهد مفید هستند.
محققی به نام باتلر این فرمون را فرمون رحم ملکه نامید.او می گوید یکی از فرمون های مهم کلنی فرمون رحم ملکه است که یک مجموعه لیپیدی است و از رحم ملکه ترشح می‌شود و سطح تخم را می‌پوشاند و تا مراحل لاروی و شفیرگی باقی می‌ماند.در اوایل دهه 50 باتلر یک سری آزمایش انجام داد که در نتیجه آن مشخص شد زنبورهای ملازم ملکه سطح بدن او را می‌لیسند. آنها این ماده را در کندو پخش می‌کنند و مانع شاخون زدن و تولید ملکه جدید می‌شوند.
هر چیزی که باعث کم شدن یا کمبود جدی فرمون ملکه در بین زنبورهای کارگر شود، منجر به از بین رفتن یا تضعیف اثر بازدارندگی این فرمون شود در نهایت به ظهور شاخون و فراهم کردن شرایط برای تولید ملکه جدید توسط زنبورهای کارگر می‌شود.
فرمون غدد ترگال شکم ملکه زنبور
فرمون ترگال شکم ملکه زنبور نقش مهمی در جذب زنبورهای نر دارد و این فرمون سبب جذب بیشتر زنبورهای نر به ملکه می‌شود که در کیفیت جفت گیری و در نتیجه داشتن یک ملکه باکیفیت مهم است.
فِرُمون کارگری
فرمون کارگری اتیل اولئات نامیده می‌شود و مختص زنبورهای کارگر بالغ است. زنبورهای پرستار زنبورهای کم سن و سالی هستند که وظیفه مراقبت از زنبورها را برعهده دارند و به زودی به زنبورهای کارگر تبدیل می‌شوند. همیشه لازم است تعدادی زنبور به عنوان پرستار در کندو حضور داشته باشند تا از تخم‌ها و لاروها مراقبت و پرستاری کنند.
از طرفی دیگر در زمان اوج شهد زنبورها هر چه بیشتر به دنبال جمع آوری شهد می‌روند. برای آنکه در کلنی به اندازه کافی پرستار باقی بماند زنبورهای کارگر بالغ نوعی فرمون ترشح می‌کنند و از تبدیل زنبورهای پرستار به کارگر چراگر جلوگیری می‌کنند تا نسبت جمعیتی زنبورهای پرستار حفظ شود.
فِرُمون نازانوف
غده سفید رنگ نازانوف Nasunoff در زیر شکم زنبور عسل قرار دارد و نوعی فِرُمون ترشح می‌کند تا جمعیت زنبورها را به سمت کندو هدایت کند. زنبورها با تکان دادن بال این کار را انجام می‌دهند. زنبورهای کارگر با فرمون نازانوف جهت و مختصات دقیق منبع شهد و گل‌ها را به دیگر زنبورها می‌دهند
اگر کندو را در فاصله کوتاهی از محل اصلی آن حرکت دهید، می‌توانید کارگرانی را ببینید که غده نازانوف خود را (که بین قسمت ششم و هفتم شکم قرار دارد) در معرض دید قرار می‌دهند و عطر فرمون را در هوا پخش می‌کنند. کارگران با آزاد کردن این فِرُمون شکم خود را بالا می‌آورند و بال های خود را به سرعت به هم می‌زنند.
یکی از کاربردهای مهم غده نازانوف زمان بچه دهی و جمع شدن جمعیت در جایی بیرون از کندوست. به عنوان مثال وقتی زنبورهای آماده مهاجرت از کندو قرار است بیرون روی شاخه‌ای جمع شوند تا مقدمات حرکت دسته جمعی را فراهم کنند غده نازانوف ترشح خود را آغاز می‌کند و زنبورها در یک دسته فشرده دور هم جمع می‌شوند.
زمانی که کارگرها در این وضعیت پرواز می‌کنند با ترشح فرمون ناسانوف دیگر کارگران را جمع می‌کنند. اگر در این شرایط ملکه از دسته جدا شود هر کارگری که به او برسید به طور زنجیر وار شروع به ترشح فرمون می‌کند و بعد از مدت کوتاهی همه زنبورهای دسته دور ملکه جمع می‌شوند و یک دسته بزرگ را شکل می‌دهند.
چندین عامل تحریک کننده باعث تحریک غده نازانوف در زنبورهای کارگر می‌شوند. منبع غذا بهترین مثال است.محققی به نام رنر (1955) با استفاده از آزمایش شربت شکر به نتایج جالبی دست یافت. وی دریافت که با ترشح فرمون نازانوف زنبورها جذب شربت خوری می‌شوند.به نظر وی هر چه زنبورها به منبع غذا نزدیکتر باشند، فرمون بیشتری از آنها آزاد می‌شود. در نتیجه دوز فرمون اعمال شده افزایش می‌یابد، تا تشخیص غذا برای کارگران راحت‌تر شود.هر چه زنبورهای بیشتری اطراف منبع غذا جمع شوند بر ترشح قوی‌تر فرمون نازانوف تأثیر دارد. همچنین هرچه فضای منبع غذایی، بزرگتر باشد، آزاد شدن فرمون طولانی‌تر می‌شود.
رنر مثال جالبی ارائه می‌دهد: اگر سطح منبع غذا 1 سانتی‌متر باشد و حدود 4 تا 7 زنبور حضور داشته باشند ترشح فرمون متوقف می‌شود.همچنین اگر مساحت منبع غذایی حدود 20 سانتی متر مربع باشد، با حضور 20-25 زنبور عسل ترشح فرمون قطع می‌شود.دو عامل میزان غذا و فاصله از کندو شرط لازم برای فعالیت غده ناسونوف است.فِرُمون نازانوف حاوی تعدادی از ترکیبات جمله ژرانیول، اسید نرولیک، اسید سیتریک و ژرانیک است.
فرمون ماده ملکه
فرمون ملکه منحصر به فرد است و در حکم اثر انگشت در انسان است. تمام زنبورهای یک کندو با فرمونهای ملکه علامت گذاری می‌شوند. هر کندو با فرمون ملکه انگار یک شناسه مخصوص دارد که آن را از دیگر کندوها متمایز می‌کند و اگر یک زنبور به کندوی دیگر برود غریبه محسوب می‌شود.
گروهی از محققان به سرپرستی گیلورد جی کینگ در سال 1991 تحقیقات گسترده‌ای را روی فرمون های زنبور و فرمون ملکه انجام دادند و پنج فرمون مهم را ثبت کردند: فرمون مندیبولار (QMP) – فرمون اسید انوئیک اکسیدیک – فرمون متیل پارابن (HOB)- هیدروکسی – متوکسی فنیل اتانول (HVA)
فِرُمون مندیبولار
فِرُمون مندیبولار مختص ملکه است و مهم‌ترین فرمون یک کلنی زنبور عسل است.فِرُمون ملکه مندیبولار (QMP) که توسط ملکه آزاد می‌شود، یکی از مهم‌ترین گروه‌های فِرُمون در کندو است.
ملکه با آزاد سازی این فرمون بر رفتار اجتماعی زنبورها تأثیر می‌گذارد و رفتارشان را کنترل می‌کند و رشد تخمدان را در کارگرها کنترل می‌کند.این فرمون با توجه به هدف آن تأثیر کوتاه مدت و یا بلند مدت دارد.فرمون مندیبولار (QMP) حاوی اسیدهای کربوکسیلیک و دیگر ترکیبات معطر است و به همین دلیل در جذب کارگران به ملکه موثر است.
فرمون اسید انوئیک اکسیدیک
فرمون اسید انوئیک اکسیدیک مخصوص ملکه است و مانع شاخون زایی و پرورش ملکه و همچنین رشد تخمدان در زنبورهای کارگر می‌شود و برای تشخیص حضور یک ملکه قوی در کندو برای کارگران بسیار مهم است.
فرمون متیل پارابن (HOB)
این فرمون حکم آرامبخش برای کلنی دارد و سبب می‌شود کلنی پایدار و آرام باشد. بنابراین چنین فرمونی در برخی نژادها قوی‌تر است. آیا تجربه کرده‌اید که وقتی یک ملکه قوی کارنیکا به یک زنبور بومی نیش زن معرفی می‌کنید مثل آب است روی آتیش؟ بله ملکه کارنیکا در داشتن فرمون متیل پارابن (HOB) قوی‌تر است.
فِرُمون رتینوی ملکه
فِرُمون رتینوی ملکه شامل پنج فرمون ذکر شده و نیز چهار ترکیب دیگر می‌شود که در مجموع یک ترکیب قوی را تشکیل می‌دهند و برای جذب زنبورهای کارگر در اطراف ملکه نقش اساسی ایفا می‌کنند.
فِرُمون مدفوع
زمانی که دو ملکه همزمان در کندو متولد شوند اغلب دعوایی بین آندو سر می‌گیرد و یکی کشته می‌شود و یا زمانی که یک ملکه جدید به کندو معرفی می‌شود و هنوز تسلط فرمونی بر جمعیت پیدا نکرده است و یا اصطلاحاً هنوز هم بو نشدند زنبورهای کارگر برای کشتن ملکه اقدام می‌کنند چون وی را مزاحم تلقی می‌کنند.
فرمون مدفوع توسط ملکه‌های باکره تولید می‌شود. دعواهای درون کندو بین ملکه‌های باکره، یا ملکه‌های باکره و کارگران، گاهی اوقات زمانی حل می‌شود که باکره‌ها مدفوع را روی زنبورهای پرخاشگر می‌پاشند. کارگرانی که با مدفوع پوشیده از فِرُمون پوشانده شده‌اند، برای نظافت خود عقب نشینی می‌کنند و ملکه‌های باکره از گزند زنبورهای پرخاشگر در امان می‌ماند.
فرمون مرگ
فِرُمون مرگ (اسید اولئیک) که توسط لاروها و زنبورهای مرده آزاد می‌شود و زنبورهای دیگر و به‌ویژه زنبورهای با رفتار بهداشتی بالا در شناخت این فرمون قوی تر هستند و با این فرمون جنازه‌ها و جسد زنبورهای مرده را از کندو خارج می‌کنند. اسید اولئیک در برخی گیاهان مانند زیتون وجود دارد و اگر زنبوری را به اسید اولئیک آغشته کنید دیگر زنبورها او را به زور از کندو خارج می‌کنند!
فرمون ترژیت / ملکه دیگر پادشاه نیست!
عموماً تصور می‌شود که ملکه فرمانده و همه کاره کندو است. اما در حقیقت اینطور نیست. کارگران جامعه دموکرات کندو هستند که درعین حال برخی مواقع به گیوتین پناه می‌برند و بی رحم می‌شوند.این زنبورهای کارگر هستند که بر کندو حکومت می‌کنند و در این حکومت خود به بهترین شکل از ملکه بهره برداری می‌کنند. کارگران فرمونی به نام ترژیت دارند که با آن جنگ ملکه راه می‌اندازند.
فِرُمون ترژیت توسط همه زنبورهای کندو تولید می‌شود اما ترکیب و مقدار آن با نوع زنبور عسل متفاوت است. فِرُمون ترژیت مربوط به جنگ بین ملکه‌های باکره است. در واقع زنبورهای کارگر دو ملکه باکره را وادار می‌کنند با هم بجنگند تا یکی دیگری را از بین ببرد. چه بی رحم!!
فرمون گرده بیار
فِرُمون «گرده بیار» توسط لاروها آزاد می‌شود و زنبورهای چراگر را برای خروج از کلنی برای جمع آوری گرده تحریک می‌کند. زیرا نوزادان برای رشد نیاز ضروری به گرده گل دارند. کارگران نه با عقل و تجزیه و تحلیل بلکه با همین فرمون که توسط لاروها ترشح می‌شود به دنبال جمع آوری گرده گل می‌روند.
سایر فرمون ها
فِرُمون ها سایر فِرُمون های تولید شده توسط بیشتر زنبورهای عسل عبارتند از فِرُمون غده رکتوم، فِرُمون تارسال، فِرُمون غده مومی و شانه و فِرُمون غده ترژیت.
فرمون گیاهان گلدار
همانطور که در سطرهای بالاتر گفتیم فرمون مختص حشرات یا برخی پستانداران نیست بلکه برخی گیاهان نیز فرمون ترشح می‌کنند. یکی از شگفتی‌های طبیعت ارتباط فرمونی میان گیاهان و حشرات است. گل‌ها نیاز به گرده افشانی دارند و با آزاد کردن فرمون حشرات و زنبورها را به خود جذب می‌کنند تا فرایند گرده افشانی را روی آنها انجام دهند.
سخن پایانی
به نظر می رسد تمامی اتفاقات یک کلنی تابع فِرمون هاست. خیلی از فِرومون ها همچنان ناشناخته اند. در عین حال این نکته هم مهم است که مرگ یا بقای یک کلنی هم در بسیاری از موارد به کارکرد درست یا نادرست فِرمون ها بستگی دارد. همه زنبورها در میزان یا قدرت فرمون ها یکسان نیستند و به همین دلیل نژاد زنبورهای مختلف در کارکرد تفاوت دارد. یکی نیش زن و یکی آرام است و …
